Theo chị Lê Thị Quý, một trong những người làm mứt me lâu năm ở xã Phong Nẫm, mứt me đã có từ lâu đời ở vùng đất Phan Thiết - Bình Thuận, nhất là vùng ngoại ô Phong Nẫm, nơi có nhiều cây me cho trái xum xuê quanh năm, tạo nên một nghề gắn bó với người dân nơi này. Cây me mọc nhiều ở vùng ven Phan Thiết bởi điều kiện thổ nhưỡng thích hợp cho cây phát triển xanh tốt. Ngoài việc lấy lá và quả nấu canh, người dân địa phương còn lấy quả me để làm món mứt me Phan Thiết nổi tiếng.
   Để làm mứt me cũng không đòi hỏi những công đoạn quá cầu kỳ. Kinh nghiệm là chọn những quả me già nhưng vỏ còn xanh, trái thẳng, dài và dày cơm để làm mứt me vừa ngon lại vừa đẹp. Sau khi ngâm nước muối để dễ tách vỏ, me được ngâm tiếp với nước muối trong hai ngày để loại bỏ chất chua. Dùng mũi dao nhọn xẻ một đường dọc sống lưng me, tách từng lớp vỏ theo đường trôn ốc rồi bổ dọc bụng sao cho khi lấy hạt không làm quả me bị gãy đoạn. Ngâm nước muối lần nữa để me trắng đều, xăm trái me từ trên xuống khắp hai mặt. Đun nước nóng, xả 4 - 5 lượt đến khi nào nếm thấy bớt chua thì vớt me ra, để ráo và rim me.

 Công thức thường dùng của làng mứt me Phong Nẫm là cứ 3kg me tươi bóc vỏ thì dùng 1,5kg đường cát để rim. Nên dùng loại đường có mật cao, hạt đường sáng thì mứt me sẽ có màu đẹp và vị ngọt thanh. Trộn me và đường để một ngày đêm cho ngấm. Lấy lớp nước đường ra đem thắng cho sệt lại, đổ vào me rồi bắc lên rim với lửa nhỏ. Đây là công đoạn quan trọng nhất, vì phải thường xuyên canh lửa, múc nước đường đổ liên tục lên quả me để chúng chín trước khi đường ngấm. Khi me có độ bóng thì đem ra phơi nắng cho ráo. Mứt me đạt chất lượng là bên ngoài trông bóng, dẻo, có độ chua ngọt vừa phải và để được lâu ngày.

(Mứt me Phan Thiết Phan Thiết; Ảnh: Ngọc Lân)

  Hương vị mứt me Phan Thiết chua chua ngọt ngọt vừa đủ đánh thức tất cả giác quan. Đã thưởng thức trái mứt me đầu tiên thì không dễ gì cưỡng lại cảm giác muốn dùng tiếp trái thứ hai, thứ ba… Những ngày đầu năm mới, mỗi gia đình Việt đều có rất nhiều thứ bánh mứt, nhưng với vị chua ngọt đậm đà hương vị Tết, mứt me Phan Thiết không chỉ là một phẩm vật ngày xuân mà còn là món ăn truyền thống của người dân Bình Thuận nói riêng, người Việt cả nước nói chung, nhất là với những người Phan Thiết xa quê đều mong ước có mứt me để thưởng thức và thết đãi bạn bè dịp đầu xuân.
   Hiện nay, mứt me đã là một trong những món mứt Tết được nhiều người Việt lựa chọn. Và mứt me Phan Thiết vốn đậm đà hương vị Tết cùng sự bắt mắt của hình dáng thẳng, tròn đầy thật sự đã là món quà xuân ý nghĩa dành cho mọi người. Đến du xuân cùng thành phố biển, du khách nhớ “tranh thủ” thưởng thức món mứt me Phan Thiết nhé, để không chỉ được ăn một món mứt thơm ngon, mà còn cảm nhận trọn vẹn hương vị Tết của mứt me đong đầy sự mộc mạc, chân quê của vùng đất hiền hòa này!

Nguyên Vũ